De Schnelle van het Zegeplein
Archeoloog Wim Tiri werkt als vrijwilliger in het onroerenderfgoeddepot. In de reeks ‘Ondergrondse geheimen’ deelt hij zijn grote en kleine ontdekkingen.
De inventarisatie in het archeologisch depot zit op kruissnelheid. Het vondstenmateriaal uit de opgravingen 'Brepols' en 'Jacobsmarkt' (beiden uit 2009) is volledig geïnventariseerd en ondertussen kon begonnen worden met verwerking van het schervenmateriaal uit de opgraving Zegeplein (2007). Uit een eerste herbekeken afvalcontext (S323) kwam alvast een interessante vondst: een zogenaamde Schnelle.
Een Schnelle is een hoge conische of cilindrische drinkbeker met een groot verticaal oor en haast altijd versierd met een applique. Op het exemplaar uit de opgraving Zegeplein bestaat deze ronde applique met een wapenschild (met een bloem met acht bloemblaadjes) vastgehouden door een mannenfiguur met baard en kantkraag en een randschrift: '+ IOHANNES <> ADAMVS <> D <> G <> ARCHIEPISCOPVS <> MOGVNTINENSIS <> 1604'.
De Schnelle uit Turnhout is gemaakt in Raeren, een belangrijk pottenbakkerscentrum in Duitstalig België dat steengoed produceerde van de 15de tot begin 17de eeuw. De pottenbakkers van Raeren beelden vaak religieuze en profane motieven af op hun kruiken, die dan vaak dienden als politieke propaganda. Bekend zijn zo de zgn. keurvorstkruiken met friezen die keurvorsten of andere Europese heersers afbeelden.
De applique toont het bisschopswapen van Johannes Adamus von Bicken (1564 - 1604), aartsbisschop en keurvorst van Mainz van 1601 tot 1604. In de strijd tegen het Lutheranisme voerde hij in het graafschap Königstein (een strategisch belangrijke vesting nabij Dresden) het Rooms katholiek geloof in. Hij ontsloeg verschillende Lutherse ambtenaren en eiste van ambtenaren op een belijdenis van het Rooms-katholieke geloof op 15 augustus 1602 - het feest van Maria Hemelvaart. Tijdens zijn regeerperiode als aartsbisschop vonden er talrijke heksenprocessen plaats.
Opgraving Zegeplein (2007)
In het voorjaar van 2007 vond er naar aanleiding van de bouw van nieuwbouwappartementen een archeologisch onderzoek plaats aan het Zegeplein. Hierbij werden paalsporen en een waterput gevonden die wijzen op een landelijke bewoning in de 13de en 14de eeuw. Deze sporen staven de historische bronnen die het ontstaan van Turnhout - onder impuls van de hertogen van Brabant - plaatsen in de 13de eeuw.
De overblijfselen van een laatmiddeleeuwse kelder vol brandresten geeft aan dat het huidige stratenpatroon aan de Warandestraat en het Zegeplein is ontstaan in de 14de-15de eeuw. Het is nog niet duidelijk in hoeverre deze datering ook geldt voor de dikke brandlaag die overal op het terrein wordt aangetroffen en die erop wijst dat hier vroeger een fikse brand heeft gewoed.
Terwijl het aanvankelijk ging om een vrijstaande woning raakten de tussenliggende percelen pas bebouwd in de 16de en de 17de eeuw. Op het einde van de 18de eeuw maakten deze woningen plaats voor langgevelhuizen met een gewelfde kelder, waarvan er één tot in de jaren ’60 in gebruik is gebleven.
De resultaten van dit archeologisch onderzoek en latere opgravingen in de ruime omgeving (onder meer deze aan de Jacobsmarkt in 2009 en aan het Zegeplein 12 in 2020) bevestigen dat het oudste gedeelte van Turnhout te vinden is tussen de markt en het kasteel. Deze vaststellingen kunnen als aanknopingspunt worden gebruikt voor toekomstig onderzoek in de oude stadskern van Turnhout, die tot voor kort archeologisch onbekend terrein waren.
Info voor bij de afbeeldingen (van links naar rechts):
-
Afb. 1: Tekening van het wapenschild op de Schnelle - https://www.toepfereimuseum.org
-
Afb. 2: Portret van Johann Adam von Bicken, Sebastian Furck, 1610 - 1655 - Collectie Rijksmuseum (inv.nr. RP-P-1918-1030).
-
Afb. 3: Detail van de Schnelle uit de opgraving Zegeplein.
Foto midden: De drinkbeker uit de opgraving Zegeplein.
Geraadpleegde bronnen:
-
Ralph Mennicken, 'Schätze aus Raerener Erde. Katalog des Raerener Steinzeug aus dem Hetjens-Museum'
